Lekker labelen – Vermijdend, narcistisch, autistisch of ADD? Claimend, borderline of bipolair?

“Je denkt alleen maar aan jezelf, je bent een narcist!”

“Tja, sorry dat ik je steeds vergeet te antwoorden, ik denk dat ik ADD heb..”

“Je bent vreselijk dramatisch, volgens mij heb je borderline.”

Psychodiagnostiek-van-de-koude-grond is alomtegenwoordig. We plakken elkaar en onszelf met het grootste gemak labels uit de DSM (diagnostic and statistical manual of mental disorders) op. Meestal beschuldigend naar de ander en excuserend als het ons eigen gedrag betreft.

Nu valt me op dat mensen die vermijdend zijn in hun relaties, vaak narcist, autist of ADD’er genoemd worden en mensen die claimend zijn in hun relaties, regelmatig de labels borderline of bipolair opgeplakt krijgen. Ik doe het zelf ook; ik ben dol op analyseren en herken mezelf en anderen in de kenmerken van de meest uiteenlopende stoornissen. Al probeer ik er op te letten, zeker omdat ik als psycholoog het goede voorbeeld moet geven. Het voert te ver om hier al deze diagnoses te bespreken, maar doe jezelf eens een lol als je de neiging hebt tot labelen en Google de kenmerken van deze verschillende stoornissen eens. Het gaat hierbij nooit om één bepaalde eigenschap, het betreft een heel cluster van kenmerken. Daar voldoe je niet zomaar aan.

Bovendien wordt zo’n bundeling eigenschappen pas een stoornis genoemd als deze significant lijden veroorzaakt. De DSM heeft harde afkapwaarden: aan zoveel criteria moet je minimaal voldoen om het label te verdienen. De criteria zelf zijn vaak voor meerdere interpretaties vatbaar; met gevalideerde vragenlijsten of gestructureerde interviews kan een goede inschatting gemaakt worden óf en in welke mate je eraan voldoet: ja of nee, alleen enkele trekken, mild/matig/ernstig. Echter, zelfs met uitvoerige psychodiagnostiek is dit diagnosticeren al een hele klus en hoeven gestelde diagnoses lang niet altijd te kloppen. Laat staan dat we dat zo op het oog zelf goed kunnen.

Waarom doen we het dan toch zo massaal?

We willen graag een verklaring voor ons absurde gedrag en dat van de ander. We willen onszelf en de ander begrijpen, en daarnaast vinden we het fijn als onze problemen niet écht aan ons (rationele) zelf liggen: “Mij treft geen blaam, nee, het is de schuld van mijn stoornis.”, of: “Híj is onmogelijk, maar ja, hij heeft een stoornis.”.

Ik ben van mening dat we bijna allemaal wel aan één of meerdere criteria van stoornissen voldoen, in meer of mindere mate. Maar ook al is het niet onze schuld als we (trekken van) een stoornis hebben, we hebben nog wel de verantwoordelijkheid hier zo goed mogelijk mee om te leren gaan. Dat kan natuurlijk alleen als we ons bewust zijn van ons onmogelijke gedrag – daar komen we meestal pas na een flink aantal van hetzelfde soort aanvaringen achter – en als we weten hóe we anders kunnen handelen.

Hier komen de labels dan toch van pas. Terecht gelabeld of niet. Want die labels vergemakkelijken het zoeken naar hulp en adviezen. Ook al voldoen we wellicht niet aan alle criteria of lang niet in zo’n heftige mate, we hebben er wat aan om het betreffende label op te zoeken en zo uit te vinden wat we aan ons gedrag kunnen doen, eventueel met hulp van een psycholoog of coach. Zodat ons onmogelijke gedrag steeds wat minder onmogelijk wordt.

Dus ook al weet je niet zeker of je aan een bepaald label voldoet (waaronder zeker ook de labels van een angstige of vermijdende hechtingsstijl), als de informatie over deze labels je inzicht over jezelf en de ander vergroot, je de tools geeft om aan jezelf te werken en je zo uiteindelijk tot een fijner mens maakt voor jezelf en voor anderen: who cares?

Besef tegelijkertijd dat deze labels puur een hulpmiddel zijn om onderzoek, diagnostiek en behandeling mogelijk te maken. Het kan goed zijn dat je, na een tijd lang werken aan jezelf, niet eens meer aan (alle) kenmerken van de diagnose voldoet. Hang dus niet je hele identiteit aan zo’n label op. Pas ook op met het beschuldigen van je medemens. Lang niet iedereen zit te wachten op jouw ongevraagde diagnoses, medegedeeld als liefdevol gebaar. “Ja maar schatje, ik bedoel het alleen maar goed, ik help je met je persoonlijke ontwikkeling!”..

 

P.S. Ook als je wel officieel gediagnosticeerd bent door een psycholoog of psychiater helpt het om niet al te zwaar aan je diagnose te tillen. Gebruik deze vooral als hulpmiddel om jezelf te ontwikkelen (waar mogelijk) en om je gedrag uit te kunnen leggen als het nog niet zo goed lukt om anders te handelen.